De psychologie van duurzaam gedrag

Pasmans legt uit dat duurzaam gedrag meestal niet gaat om één simpele keuze. Het gaat vaak om veranderingen die we samen moeten maken, met gevolgen die pas later zichtbaar zijn of wereldwijd voelbaar zijn. Omdat je de impact van je gedrag niet meteen ziet, wordt het moeilijker om gemotiveerd te blijven.

Daarbij komt dat ons brein 95% van de keuzes onbewust maakt. Zeker onder tijddruk kiezen we automatisch de weg van de minste weerstand. Ons brein is simpelweg geprogrammeerd om te gaan voor gemak, snelheid en korte termijnbeloning. Denk aan de keuze tussen een appel of een donut.
De appel is gezonder, maar de donut is vaak te verleidelijk om te laten liggen. Datzelfde mechanisme werkt ook bij duurzaamheid: we weten heus wel dat de fiets duurzamer is dan de auto, maar we kiezen toch vaak voor comfort.

Pasmans introduceerde tijdens het webinar een gedragscheck in vier stappen, die organisaties helpt gericht te sturen op duurzaam gedrag:

1. Is het gewenste gedrag makkelijk toe te passen? 

• Zijn de juiste faciliteiten aanwezig? Denk aan voldoende en goed geplaatste rolcontainers.
• Is het gewenste gedrag logisch en eenvoudig? Bijvoorbeeld: plaats de papiercontainer aan het begin van de looproute in plaats van aan het eind.
• Maak het ongewenste gedrag lastiger. Bijvoorbeeld door afvalcontainers in te bouwen of het standaard printgedrag op dubbelzijdig te zetten.

2. Heeft iemand de juiste kennis en vaardigheden?

• Weet de doelgroep precies wat er van hen verwacht wordt?
• Wordt de informatie op het juiste moment aangeboden, bijvoorbeeld via pictogrammen bij de container?
• Maak het behapbaar: laat mensen beginnen met één afvalstroom goed scheiden, in plaats van meteen alles tegelijk.

3. Wil de medewerker dit gedrag vertonen? (motivatie)

• Wat levert het gedrag op? Beloning (denk aan een schonere werkplek) werkt vaak beter dan een straf.
• Wat vindt diegene belangrijk? Sluit aan bij persoonlijke waarden zoals verantwoordelijkheid of samenwerken.
• Maak het leuker: een simpele afvalquiz of spelelement kan het verschil maken.

4. Welke weerstand is er?

• Soms is weerstand emotioneel: mensen voelen zich betutteld of hebben weinig vertrouwen.
• Toon begrip, erken dat verandering moeite kost. Een boodschap als “We snappen dat het even wennen is” werkt beter dan een verplichting.
• Geef mensen het gevoel van keuzevrijheid. Bijvoorbeeld: “Kies jij vandaag voor een afvalvrije lunch?”

Deze vier stappen helpen je om gedragsverandering op een concrete en doeltreffende manier te realiseren, door zowel praktische maatregelen als de juiste psychologische prikkels slim in te zetten.

Wat je vandaag kunt doen? Begin klein. Focus op één concreet gedragsdoel om te onderzoeken wat mensen nodig hebben om mee te bewegen. Betrek je collega’s, kijk met empathie naar hun perspectief en laat zien dat het werkt. Zo bouw je stap voor stap aan een circulaire organisatie waarin duurzaam gedrag vanzelfsprekend wordt. 

De MAC-bewustwordingscampagne biedt hiervoor een concrete toolkit met praktische interventies en communicatie die gedrag zichtbaar én blijvend veranderen, precies daar waar afval ontstaat, zoals op de werkvloer of bij de koffieautomaat.