De psychologie van duurzaam gedrag

Pasmans legt uit dat verduurzaming niet alleen gaat over gedrag, maar dat gedragsverandering wel (bijna) altijd een belangrijk onderdeel is van transities. Dit is uitdagend, omdat het gaat om veranderingen die we collectief moeten maken, met gevolgen die misschien pas later zichtbaar zijn of elders voelbaar worden. Doordat je de impact van je gedrag niet meteen ziet, is het moeilijker om mensen in beweging te krijgen.

Daarbij komt dat ons brein de meeste keuzes onbewust maakt. Zeker onder tijddruk of bij weinig energie kiezen we automatisch de weg van de minste weerstand. Ons brein is simpelweg geprogrammeerd om te gaan voor gemak, snelheid en korte termijnbeloning. Denk aan de keuze tussen een appel of een donut.
De appel is gezonder, maar de donut is vaak te verleidelijk om te laten liggen. Datzelfde mechanisme werkt ook bij duurzaamheid: we weten heus wel dat de fiets duurzamer is dan de auto, maar we kiezen toch vaak voor comfort.

Pasmans introduceerde tijdens het webinar een gedragscheck met vier stappen, die organisaties helpt gericht te sturen op duurzaam gedrag:

1. Is het gewenste gedrag makkelijk toe te passen? 

• Zijn de juiste faciliteiten aanwezig? Denk aan voldoende en goed geplaatste rolcontainers.
• Is het gewenste gedrag logisch en eenvoudig? Bijvoorbeeld: plaats de papiercontainer aan het begin van de looproute in plaats van aan het eind.

Zulke vragen helpen je om de omgeving slimmer in te richten. Maak het gewenste gedrag makkelijker, bijvoorbeeld door de standaard printinstellingen op dubbelzijdig in te stellen. En maak het ongewenste gedrag juist lastiger, zoals door tuintjes rondom de afvalcontainer te plaatsen, zodat bijplaatsing moeilijker wordt. Op deze manier maak je duurzame keuzes vanzelfsprekend en vergroot je de kans op succes.

2. Heeft iemand de juiste kennis en vaardigheden?

• Weet de doelgroep precies wat er van hen verwacht wordt?
• Wordt de informatie op het juiste moment aangeboden, bijvoorbeeld via pictogrammen bij de container?
• Soms is het nodig om het behapbaar te maken: laat mensen beginnen met het goed scheiden van één afvalstroom, in plaats van meteen alles tegelijk.

3. Wil de medewerker dit gedrag vertonen? (motivatie)

• Wat levert het gedrag op? Onderzoek of er beloningen (of straffen) zijn die een rol spelen.
• Wat vindt diegene belangrijk? Sluit aan bij persoonlijke waarden zoals verantwoordelijkheid of samenwerken.
• Maak het leuker: een simpele afvalquiz of spelelement kan het verschil maken.

4. Welke weerstand is er?

• Soms is weerstand emotioneel: mensen voelen zich betutteld of hebben weinig vertrouwen.
• Toon dan begrip, erken dat verandering moeite kost. Een boodschap als “We snappen dat het even wennen is” werkt beter dan een verplichting.
• Geef mensen het gevoel van keuzevrijheid. Bijvoorbeeld: “Kies jij vandaag voor een afvalvrije lunch?”

Deze vier stappen helpen je om gedragsverandering op een concrete en doeltreffende manier te realiseren, door zowel praktische maatregelen als de juiste psychologische prikkels slim in te zetten.

Wat je vandaag kunt doen? Begin klein. Focus op één concreet gedragsdoel om te onderzoeken wat mensen nodig hebben om mee te bewegen. Betrek je collega’s en kijk met empathie naar hun perspectief. Maak zichtbaar dat het werkt en bouw zo stap voor stap aan een circulaire organisatie waarin duurzaam gedrag vanzelfsprekend wordt. 

Wij hanteren bovenstaande inzichten ook in onze MAC-bewustwordingscampagne. Deze concrete toolkit biedt praktische interventies en communicatie, zoals het inzetten van de MAC Bamboe, die gedrag zichtbaar en blijvend verandert, precies daar waar afval ontstaat, bijvoorbeeld op de werkvloer of bij de koffieautomaat.